تاریخچه قلعه حسن خان

آنچه که پیشروی شما می باشد دقیق ترین و مستند ترین مطلب راجع به شهرقدس و تاریخ آن یعنی قلعه حسن خان بوده و سایر تاریخچه های نقل شده در باب قلعه حسن خان حاصل شنیده هایی است که بیشتر آنها بدون تحقیق و متاسفانه گروه اندکی از آنها برای  پایمال نمودن حقوق اشخاصی معلوم در جهت چپاول زمین هایی نامعلوم بیان گردیده.

شهر قدس (قلعه حسن خان):

تاریخچه قلعه حسن خان (شهرقدس کنونی) از زبان مالکان آن

تاریخچه پیشروی شما خلاصه ای جامع از زبان جناب کیوان مقدم(میرشکار) احد از موقوف علیهم می باشد.

بنده، فرزند پرویزخان، نوه‌ی مرحوم آقای عبّاسقلی‌خان مقدّم و جدّم غلامحسین‌خان منصورالسّلطنه و پدرجدّم حاجی مصطفی قلی‌خان میرشکار، و از سمت مادربزرگم نوه‌ی خانم فخرالسّلطنه مقدّم، دختر حسن‌خان میرشکار و ایشان فرزند معتمدالسّلطان علی‌خان امیرتومان احدی، از فرزندان واقف معظم وقف‌نامه (۱۲۹۰- ه ق) موتمن السّلطان حاجی مصطفی قلی‌خان مقدّم(میرشکار) هستم.

 

و اما

قلعه حسن خان(شهر قدس فعلی) طی بیع نامه(تصویر بیع نامه در پایین صفحه) در بیست ویکم شهر جمادی الاولی سنه ۱۲۷۹ هجری قمری(دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار) توسط موتمن السلطان، حاج مصطفی قلی خان مقدم (امیرشکار)(تصویر ایشان در پایین صفحه) خلف جنت مکان ،حسن رضاخان مقدم (بیگلربیگی ایل مقدم) از فهیمه خدیجه سلطان خانم به قیمت سه هزار تومان با جمیع توابع شرعیه آن و شامل قریه حسن آباد (قلعه حسن) ، قریه میاندوآب ، قریه ورامینک و با مساحتی بالغ بر ۲۷۰۰ هکتار خریداری گردید و بنابر اهداف و نیات خیرخواهانه حاج مصطفی قلی خان میر شکار در بیست و هفتم صفر المظفرسنه ۱۲۹۰ هجری قمری طی وقفنامه ای(تصویر وقفنامه در پایین صفحه) که به تایید علما و مراجع اسلامی آن زمان رسید به صورت پنج دانگ وقف بر اولاد ذکور و یک دانگ وقف به روضه خوانی خامس آل عبا و جناب ختمی مآب و سایر ائمه هدی و انبیا گردید.

تصویر بیع نامه خرید قلعه حسن در زمان ناصرالدین شاه قاجار.(برای دیدن کامل عکس لطفا بر روی آن کلیک نمایید.)

تصویر وقفنامه قلعه حسن خان.(برای دیدن کامل عکس لطفا بر روی آن کلیک نمایید.)

برای مشاهده ترجمه وقفنامه فوق لطفا اینجا کلیک بفرمایید.

پس از وفات مرحوم حاج مصطفی قلی خان مقدم میرشکار(موتمن السلطان) در پنج شنبه ۲۶ ربیع الثانی سنه ۱۳۱۰ هجری قمری(بر طبق وصیت معظم له جنازه ایشان به نجف اشرف حمل و در همانجا دفن گردیدند).حاج مصطفی قلی خان مقدم (امیرشکار) صاحب ۹ فرزند بود.۶ پسر و ۳ دختر که هر یک از آنها در دولت روز افزون مقامات عالی را پیمودند

تصویرمصطفی قلی خان مقدم میرشکار واقف قلعه حسنخان.(برای دیدن کامل عکس لطفا بر روی آن کلیک نمایید.)

۱/معتمدالسلطان علیخان امیرتومان
۲/معتمدالخاقان غلامحسین خان منصورالسلطنه
۳/محمدخان سرتیپ منصورالدوله
۴/غلامرضا خان سرتیپ
۵/اسمعیل خان منتصرالدوله
۶/ابراهیم خان سالارهمایون
۷/صدارت دستگاه فاطمه خانم (خانم خانمها)
۸/صدارت دستگاه فرنگیس خانم(ارفع السلطنه)
۹/صدارت دستگاه خانم بالا خانم(غزال السلطنه)

فرزندان آن مرحوم نسلا بعد نسل تولیت موقوفه را تا سال ۱۳۵۸ عهده دار بودند.

تصویر امیر تومان پدر حسن خان مقدم میرشکار.(برای دیدن کامل عکس لطفا بر روی آن کلیک نمایید.)

مرحوم معتمدالخاقان جناب غلامحسین خان منصورالسّلطنه فرزند حاجی مصطفی قلی خان مقدّم میرشکار و داماد آقاعلی آشتیانی (جناب وزیربقایا-امین حضور).(برای دیدن کامل عکس لطفا بر روی آن کلیک نمایید.)

املاک مذکور تا سال ۱۳۵۰ به صورت مشاع و بر اساس روابط حقوق کشاورزان و مالکین مورد بهره برداری واقع و در حدود سال ۱۳۵۰ شمسی و در زمان تولیت مرحوم عباسقلی خان مقدم (پدربزرگم ) با اعمال قانون اصلاحات ارضی ، بالغ بر ۵۲۰ هکتار از اراضی دائر منطقه به کشاورزان واگذار گردید.

همزمان به منظور جدا سازی وقف خاص و عام از هم و با اخذ فتوا از مجتهدین وقت زمان نسبت به جدا سازی ۲۲۰ هکتار از مرغوب ترین زمین ها (واقع در خیابان چمن و در حاشیه جاده فعلی شهریار) اقدام و ۱۰۰ درصد منافع آن به امور خیریه اختصاص یافت.

با پیروزی انقلاب اسلامی ، از سال ۱۳۶۰ اداره موقوفه به صورت متصرفی و توسط اداره اوقاف صورت گرفت.

تصویر جناب نیّرهمایون حسن خان مقدّم (میرشکار) فرزند معتمدالسّلطان علیخان امیرتومان.(برای مشاهده عکس در اندازه اصلی لطفا بر روی آن کلیک نمایید)

۱۲ اردیبهشت ماه ۱۳۴۸ تهران - قلعه حسن خان

مرحوم آقای عبّاسقلی خان مقدّم(متولی موقوفه)خلف مرحوم معتمدالخاقان غلامحسین خان منصورالسّلطنه و نوه ی واقف معظم‌ وقفنامه(۱۲۹۰ هجری قمری) مرحوم جنّت مکان موتمن السّلطان سرکار حاجی مصطفی قلی خان مقدّم (امیرشکار)دام عزه العالی.(برای مشاهده عکس در اندازه اصلی لطفا بر روی آن کلیک نمایید)

بانو ملوک خانم(فخرالسّلطنه)مقدّم، عیال، آقای عبّاسقلی خان مقدّم  و صبیه جناب نیّرهمایون آقای حسن خان مقدّم میرشکار ، آقای عبّاسقلی خان مقدّم (متولی موقوفه میرشکار تا سنه ۱۳۵۴) و نوه ی واقف معظم، حاجی مصطفی قلی خان میرشکار و فرزند مرحوم معتمدالخاقان غلامحسین خان منصورالسّلطنه ، مهندس پرویز خان مقدّم خلف آقای عبّاسقلی خان و بانو فخرالسّلطنه مقدّم.(برای مشاهده عکس در اندازه اصلی لطفا بر روی آن کلیک نمایید)

با توجه به آنچه که از نظر گذشت :

اولا ملک مذکور تصرفی نبوده و توسط حاج مصطفی قلی خان میرشکار و طبق بیع نامه شرعی و قانونی خریداری شده است.
ثانیا حاج مصطفی قلی خان میرشکار دارای شش فرزند ذکور بودند که احد از آنان مرحوم امیر تومان بودند و مرحوم حاج علی خان امیرتومان که در حفظ و پاسداری از سرحدات کشور و در زمان قاجاریه به شهادت رسیدند ، نه تنها این ملک را تملیک نکردند بلکه هیچ گونه نقشی در نامگذاری منطقه به نام فرزند خود نداشته اند ، زیرا نام منطقه قبل از خریداری شدن نیز حسن آباد و نام یکی از قلعه های آن ، قلعه حسن بوده است. ( قلعه حسن در محدوده خیابان امام خمینی (ره) و عمارت واقع بوده است).
ثالثا منطقه سرخه حصار طبق اسناد موجود جزو املاک خریداری شده بوده و بر خلاف تصور موهوم و گفته غیر کارشناسی بعضی ها به صورت تصرفی به املاک موقوفه اضافه نشده است.
رابعا از دیر باز(از دوره صفوی)سمت امیر شکاری دربار بعهده خاندان بنده بود و بر اساس همین اصل هم خانواده بنده را به مقدم میرشکار یا امیرشکار میشناسند ولی هیچ یک از آقایان و بستگان در شناسنامه میرشکار نیستند و نام ایلی خود که همان مقدم باشد را بعنوان نام خانوادگی انتخاب کردند،و هیچیک از مقدم های شهر قدس و زنجان و توابع حال بنام مقدم و یا مقدم میرشکار یا میرشکاری و مقدم سلیمی منسوب با خاندان بنده نیستند و اکثرا جزو ابواب جمعی ما در گذشته بودند.
بر خود لازم میدانم از زحمات صادقانه “رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان قدس جناب آقای سعید خشنودی” از جانب خود وبه نمایندگی از طرف موقوف علیهم تقدیر و تشکر بعمل آورد.

با احترامات فائقه

کیوان مقدم – احد از موقوف علیهم

از ایشان بابت ارائه این اطلاعات مهم و زیبا و ارسال عکس ها کمال تشکر را می نماییم.

ضمن اینکه بنا بر آنچه دیده شد، قلعه حسن خان چند نسل پیش از تولد حسنخان مقدم میرشکار به نام قلعه حسن بوده و نام این منطقه هیچ ارتباطی با حسنخان مقدم فرزند امیرتومان مقدم نداشته است.

اراضی قلعه حسن خان توسط ۳ قنات پر آب آبیاری می شد . یکی از آن ها ، قنات بزرگ نام داشت و مبدا آن تپه سرخحصار و رودخانه ای بنام قروق که شاخه ای از رود کرج بود که به سوی قلعه امتداد می یافت و در محله سرقنات فعلی (میدان آزادی) بوده است.

در آن ایام علاوه بر فعالیت های کشاورزی و باغداری بخش دیگری از اقتصاد اهالی قلعه حسن خان بر دامپروری معطوف بوده است.
در آن زمان تمام اراضی این قلعه و اطراف آن قابل کشت و زرع بود وکلاً به نواحی : چمن الماس خان، ورامینک ، میانه آب، قلعه سون، اکبرنایب، چنارسوخته و ... که مجموعاً ۱۰ قلعه بود، تقسیم می شده است.
هریک از این نواحی دارای قلعه مربوط به خود بوده است. اینگونه مطرح است که در میانه آب عده ای از اعراب ساکن و به پرورش گاومیش مشغول بوده اند. ساکنان رامینک نیز دامدار بوده ودربخش سوخته چنار که امروزه "زرنان" نامیده می شود.
اراضی این منطقه (قلعه حسن خان) توسط سه قنات بزرگ آبیاری می شده است که یکی از آن ها به نام قنات بزرگ نام داشته و مبدأ آن تپه ورودخانه ای به نام قروق که شاخه ای از رود کرج بود. از قنات های دیگرکه از تپه سرخحصار سرچشمه می گرفت به سوی قلعه امتداد می یافت و آب این قنات ها حتی تا ورامینک نیر امتداد پیدا می کرد. علاوه برفعالیت های کشاورزی وباغداری بخش دیگری از اقتصاد اهالی به دامپروری استوار بوده است.
در آن زمان این منطقه بسیار دوراز پایتخت بود وکسانی که از تهران به سوی کرج و سایر مناطق حرکت می کردند معمولاً استراحتگاه آنان درنزدیکی محل کاروان سراسنگی فعل بوده است.
در سال ۱۳۳۵ ( همزمان با اولين سرشماري عمومي نفوس و مسكن كشور) اين روستا ۹۹۴ نفر جمعيت داشته است در كنار آن بتدريج روستاهاي ديگري از جمله سرخ حصار ، كاوسيه ، شاه آباد ( شهرك دانش كنوني ) ، زرنان بالا و پائين ، پرنان و هفت جوي با قدمتهاي كما بيش مختلف شكل مي گيرند .
در سال ۱۳۶۵ جمعيت روستاي قلعه حسن خان كه چند سال پس از پيروزي انقلاب اسلامي به شهرك قدس تغيير نام پيدا كرده بود  به ۶۶۵۵۸ نفر ( بعنوان بزرگترين روستاي كشور ) مي رسد و در سال ۱۳۶۸ با استقرار شهرداري و با به هم پيوستن شهرك قدس ، كاوسيه ، سرخه حصار و شهرك شهيد بهشتي شهرقدس شكل مي گيرد .